تحقیق شناخت انواع چوب و کار با چوب

مقدمه

کار روی چوب یکی از حرفه‌های کهن و زیبای ایرانی است
که زیر مجموعه‌هایی همچون منبت‌کاری، “درسازی”، “معرق‌کاری”، “فرنگی‌سازی” (ساختن مبل و صندلی) و “خاتم‌کاری” دارد.

خیلی‌ها معتقدند در بین حرفه‌های هنری کار با چوب،خاتم‌‌کاری از همه زیباتر و باارزش‌تر است. هنر خاتم‌‌کاری در دوره صفویه رواج پیدا کرد و در دوره قاجار به نهایت کمال خود رسید. خوشبختانه این هنر در طول زمان به دلیل کاربرد داشتن در زندگی روزمره مردم از بین نرفت و امروزه در خانه بسیاری از ایرانی‌ها حضور دارد. اما من‌و‌توی ایرانی چقدر درباره این هنر ارزشمند کاربردی-که نمونه‌هایش در خانه‌هایمان هست و به مناسبت‌های مختلف به دوستان و آشنایان هدیه‌شان می‌دهیم- می‌دانیم؟ سبد خرید این شماره اطلاعاتی درباره هنر خاتم‌کاری به شما می‌دهد که می‌توانید بر اساس آن آگاهانه‌تر به سراغش بروید….

خاتم‌کاری یعنی چه؟
«خاتم‌کاری» هنری است برای تزئین جعبه، صندوق، قاب عکس، سازهای سنتی و سایر اشیا. به زبان ساده‌تر خاتم‌کاری یعنی هنر چیدن چوب، فلز و استخوان(امروزه پلاستیک) در کنار هم و ایجاد نقوش زیبا و گاه شگفت‌انگیز.

بعضی‌ها فکر می‌کنند خاتم‌کارها، تکه‌های چوب و فلز و پلاستیک را دانه دانه- آن هم در اندازه‌های چنددهم میلی‌متری- در کنار هم می‌چسبانند و این‌طوری مثلا یک جعبه کوچک طلا می‌سازند اما این تصور غلط است. در واقع مراحل ساخت یک اثر خاتم‌کاری به شرح زیر است:

خاتم‌کارها ابتدا مواد خام مورد نیاز را آماده می‌کنند؛ اول از همه ابزارآلات و چسب چوب و سریش، بعد چوب درخت عناب که قرمزرنگ است، چوب درخت نارنج که رنگش زرد روشن است، همچنین چوب «بقم» و «ساج» که قهوه‌ای رنگ است. البته هنرمندان خاتم‌کار که خودشان یک پا کیمیاگرند، با استفاده از محلول‌های عجیب و غریب طی چند مرحله، بخشی از چوب‌ها را که قهوه‌ای کمرنگ هستند، به رنگ‌های سبز، سیاه، نارنجی و… تبدیل می‌کنند.

اینکه می‌نویسم آماده می‌کنند یعنی که چوب‌ها را به اندازه‌هایی با قطر ۵/۲ تا ۵/۵میلی‌متر و ارتفاع ۷ تا ۱۰سانتی‌متر برش می‌زنند و درمی‌آورند. بعد از آن مفتول‌های باریک فلزی را که عموما برنجی است و در موارد خیلی معدود نقره، به قطعاتی با ارتفاع ۷ تا ۱۰ سانتی‌متر تبدیل می‌کنند. در گذشته از استخوان یا عاج فیل برای قسمت‌های سفید کار استفاده می‌کرده‌اند که امروزه به دلیل صرفه اقتصادی، از پلاستیک‌های سفید که به نوارهای بسیار باریکی تبدیل شده، استفاده می‌کنند.

در مرحله بعد، خاتم‌کار شروع به کنار هم چیدن آن قطعات باریک و نازک‌شده چوب و فلز و پلاستیک می‌کند؛ به نحوی که نقوش سحرانگیزی ایجاد می‌شود و با این روش باندهایی می‌سازد که عرض ۳ تا ۵ سانتی‌متر و طول ۱۰تا۲۰ سانتی‌متر دارند. بعد هنرمند خاتم‌کار شروع می‌کند به سوهان‌کشی باندهایی که رویشان نقوش زیبایی ایجاد شده است. بعد از سوهان‌کاری و مسطح شدن باند، جناب خاتم‌ساز با اره مویی به برش لایه‌های ۲ تا ۳ میلی‌متری از روی کار مشغول می‌شود و در قسمت آخر به چسباندن آن باندها روی کارهای چوبی می‌پردازد.

البته گفتنی است که گرچه بخش چینش چوب و فلز و پلاستیک در کنار هم، ظرافت و دقت زیادی می‌خواهد ولی مرحله برش باندها و بعد چسباندنشان روی کار، آن‌قدر سخت است و هزار فوت و فن کوزه‌گری دارد که هر تازه‌کاری از پس آن برنمی‌آید و خلاصه اینکه وقتی ما یک کار هنری خاتم را می‌خریم، در واقع فقط لایه رویی‌اش خاتم است و زیر کار چوب معمولی.

انواع چوب :
چوب ها اغلب براساس شکل برگ های درختان به دو گروه: سوزنی برگ و پهن برگ تقسیم می شوند. درختان سوزنی برگ ، دارای برگ های سوزنی شکل هستند. مانند: کاج …. ، این نوع از درخت ها برگ پهن دارند . مانند : گردو.
جنگل های ایران منبع اصلی تهیه چوب و دارای درختان پهن برگ هستند. سوزنی برگان، در کارهای تزئیناتی، ساخت مبلمان و هم چنین تهیه روکش ها، و تخته چند لایی مورد استفاده قرار می گیرند.

خشک کردن چوب :
درخت ، به طور کلی از سه قسمت تشکیل می شود: ریشه ، تنه و تاج ، ریشه در پائین ترین قسمت درخت است که در خاک قرار دارد و وظیفه آن گرفتن آب و مواد غذایی از زمین و رساندن آن ها، از طریق تنه و شاخه ها، به برگ هاست. قسمت بالاتر از ریشه تنه نام دارد. چوب مورد نیاز در صنعت چوب از تنه تهیه می شود.
(تصویر درخت و قسمت های مختلف آن ص ۶۱) بالاترین قسمت درخت نیز تاج درخت است که از شاخه ها و برگ ها تشکیل شده است. مقدار زیادی از مواد غذایی که درخت جذب می کند، آب است. پس از قطع کردن درخت و تبدیل تنه به الوار( یا تراورس) لازم است چوب را خشک نمود تا جمع شود، وزن الوار کاهش یابد و مقاومت آن نیز افزایش یابد. در این صورت قابل پرداخت و رنگ کردن خواهد شد.
چوب ها را بطور کلی به دو صورت می توان خشک نمود
الف – خشک کردن طبیعی (هوای آزاد)
خشک کردن چوب در هوای آزاد یکی از روش های متداول در کارخانه های کوچک صنایع چوبی و کارگاه ها ی درودگری است. برای جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید، هم چنین حفاظت از بارندگی، دسته های چوب را در زیر یک مکان سقف دار ، که اطراف آن از هر سو ً‌باز باشد، قرار می دهند.
ب- خشک کردن مصنوعی چوب (کوره های چوب خشک کنی)
کوره اتاقکی است که در آن درجه ی حرارت، جریان هوا و میزان دما تحت کنترل است. چوب ها را در این اتاقک قرار می دهند. پنکه های موجود در داخل اتاقک،‌جریان هوای گرم را از بین چوب ها عبور می دهد و باعث خشک شدن چوب ها می شود. از مزایای این روش، ‌نسبت به خشک کردن در هوای آزاد این است که زمان خشک کردن چوب به شدت کاهش می یابد. دیگر این که رطوبت چوب ها را تا هر اندازه لازم باشد می توان تنظیم کرد. هم چنین در این روش، حشره های چوب ها از بین می روند.

ابزار آلات صنایع چوب :
مُغار از ابزار کنده کاری است؛ که برای شکاف دادن،‌کنده کاری ،‌کم کندن و ساختن اتصال های مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. مغار از یک قطعه فولادی با لبه ی تیز تشکیل شده که در دسته ی چوبی محکمی، قرار گرفته است. مغارها به دو دسته : ساده و منبت کاری تقسیم می شوند. از مغارهای منبت کاری برای کنده کاری شکل های مختلف استفاده می شود.

نکات ایمنی :
قبل از استفاده مغار، ابتدا باید از تیز و سالم بودن تیغه دو دسته اطمینان حاصل کرد و دقت نمود که تیغه در دسته محکم باشد. به دلیل این که تیغه مغار بسیار تیز است ، بایستی در حین کار با آن ‌دقت کرد تا دست یا انگشتان را زخمی نکند. درضمن برای ضربه زدن به مغار بهتر است از چکش چوبی استفاده نمود و در صورت استفاده از چکش آهنی باید حلقه ای فلزی در انتهای دسته ی مغار وجود داشته باشد.

کار با چوب
۱ – چگونه می توان عمر مفید چوب ها را درمقابل پوسیدگی و هجوم حشره ها افزایش داد؟
به وسیله ی اشباع کردن با مواد آلی و معدنی، آغشته کردن به مواد رنگی (پل استرها)، خشک کردن در کوره، اندود کردن با مواد نایلونی می توان عمر مفید چوب را افزایش داد.
۲ – چگونه می توان سختی و نرم بودن چوب ها را به وسیله رنده و اره تشخیص داد؟
چوب های سخت، هنگام برش دارای خاک اره های نرم هستند. ولی چوب های نرم در هنگام برش دارای خاک اره های زبر بوده و عمل برش سریع بر روی آن انجام می شود . هنگام رنده کاری چوب های سخت، براده های حاصله از رنده، قطر و طول کم و برعکس در چوب های نرم، براده ها – قطر زیاد (کلفت) و طول بیشتری دارند.

۳ – چرا چوب بر خلاف خیلی از اجسام دیگر، ‌روی آب می ایستد؟
به دلیل متخلخل (سوراخ) بودن آن ووزن مخصوص چوب که از وزن مخصوص آب کمتر است.

۴ – چرا تیرهای مورد استفاده در تونل معدن ها را از چوب می سازند؟
الف – مقاومت تیرهای چوبی در برابر رطوبت تونل ها، بیشتر از تیرهای فلزی است.
ب- به علت هشدار دهنده بودن آن، چون چوب قبل از فروپاشیدن ، سر و صدا ایجاد می کند.
ج – سبک است و حمل و نقل آن به داخل تونل آسان تر انجام می گیرد.

۵- اگر چوب طبق اصول فنی و مناسب خشک نشود، چه اشکالی به وجود می آید؟
پس از کاربرد، در چوب ترک و شکاف ایجاد شده و کج می شود.
۶ – چرا چوب های مرطوب زود می پوسند؟
از شرایط رشد و نمو قارچ ها ، حشره ها و حتی میکروب ها وجود رطوبت است. در چوب های مرطوب، این فرصت برای رشد و نمو قارچ و حشره به وجود می آید. در نتیجه باعث پوسیدگی چوب می شود.
۷ – از چوب های پهن برگان بیشتر در چه کارهایی استفاده می شود؟ چرا؟
در کارهای تزئیناتی . ساخت مبلمان و تهیه روکش ها از چوب های پهن برگان بیشتر استفاده می شود. چون تنوع رنگ در این گونه چوب ها بیشتر است.
۸– چوب را به چه منظور خشک می کنند؟
تا وزن آن کاهش و مقاومت چوب افزایش یابد. هم چنین قابل پرداخت و رنگ کردن باشد.
۹– زمان لازم برای خشک کردن چوب در روش طبیعی به چه عواملی بستگی دارد؟
به نوع چوب و ضخامت آن بستگی دارد.
۱۰ – در خشک کردن چوب به روش مصنوعی، چه عواملی قابل کنترل است؟
درجه حرارت، جریان هوا و میزان رطوبت از عوامل قابل کنترل در خشک کردن چوب به روش مصنوعی است.
۱۱ – مزایای خشک کردن چوب به روش مصنوعی را بیان کنید.
زمان خشک کردن چوب کوتاه است. رطوبت چوب ها را تا هر اندازه که لازم باشد می توان تنظیم کرد. حشره و قارچ های چوب خوار به وسیله حرارت از بین می روند. این مزایا در خشک کردن چوب به روش طبیعی وجود ندارد.

برچسب ها:انواع چوبخاتم‌کاریخشک کردن چوبشناخت چوبكار با چوب